АЗАРНОВА ЗИНАИДА БОРИСОВНА

Участница Великой Отечественной войны.

Родилась в г. Горки. В 1936 г. окончила девять классов и городскую двухлетнюю школу медицинских сестер. Во время Великой Отечественной войны была дивизионным фельдшером. После ранения работала в детских яслях для семей военнослужащих. Демобилизовавшись, вернулась в г. Горки, работала инспектором райотдела охраны здоровья, с 1955 г. – медицинской сестрой неврологического кабинета районной поликлиники.

За боевые и трудовые заслуги награждена шестью медалями.

Вернасць прафесіі

Зінаіда Барысаўна Азарнова дакладна не можа сцвярджаць цяпер, што з’явілася прычынай выбару прафесіі. Хутчэй за ўсё, разважае яна, вельмі ж нечым рамантычным веяла ад самой колішняй рускай назвы: «сестра милосердня». Гэта ж не што іншае, удакладняе яна, як не быць абыякавым да чужой бяды, сэрцам успрымаць боль другога і імкнуцца аблегчыць яе.

Нашы Горкі – яе радзіма. Ім, як і сваёй прафесіі, яна засталася верная. Закончыўшы ў 1939 годзе дзевяць класаў, паступіла ў двухгадовую школу медыцынскіх сясцёр, якая існавала тады ў нашым горадзе.

Непрыкметна бег час. Ёй падабаліся і лекцыі, і практычныя заняткі. Часта раздумвала аб сваёй будучай рабоце. Хвалявалася, думаючы пра хуткія экзамены ў чэрвені 1941-га.

БЛИНДЕРОВА НИНА САФРОНОВНА
(1921-1955)

Участница Великой Отечественной войны. Родилась в 1922 году в деревне Ректа Горецкого района. 23 июня 1941 года 19-летней девушкой пошла на фронт фельдшером. Боевое крещение приняла под Могилевом. Она спасала раненых и мирных жителей под Мичуринском и Кочетовкой. С частями Красной Армии форсировала Одер и дошла до Берлина. Поставила свою роспись на рейхстаге.

После войны работала медсестрой в Горецкой районной больнице.

Награждена Орденом Красной Звезды, медалью «За отвагу».

ВИНОГРАДОВА АННА АНДРЕЕВНА
(1922)

Участница Великой Отечественной войны.

Родилась в 1922 г. В начале Великой Отечественной войны окончила Ивановскую школу медсестер. Служила медсестрой в составе 3-го Белорусского фронта. Была замужем за военврачом Федором Виноградовым. Участвовала в освобождении Минска, Польши, штурме Кенигсберга. После капитуляции Германии направлена вместе с мужем на Дальний Восток – на войну с Японией.

После войны работала в Молдавии, г.п. Дубровно Оршанского района. С возрастом переехала в д. Запрудье Горецкого района.

Награждена орденами и медалями.

Сестра милосердия

Анне Андреевне 1 июня исполнилось, слава Богу, 92 года. В такие годы и врачи скажут: грех жаловаться на здоровье. Хоть и пошаливает правая нога, но прогулки от кровати к окну совершает сама, с помощью прутика – «подарок от внука».

Нога стала пошаливать не по ранению (от этого Бог ее на войне уберег), а от полученной травмы во время падения с машины вместе с раненым, которого вытащила с поля боя. Теперь и сказалась травма.

ГУРЬЕВА ОЛЬГА ИВАНОВНА
(1923)

Участница Великой Отечественной войны.

Родилась в 1923 году в городе Горки. До войны окончила Горецкую русскую школу. Во время Великой Отечественной войны служила писарем 103-го полка Приволжского военного округа.

После демобилизации вернулась в Горки.

Имеет награды.

«Служила по приказу, жила по совести…»

Ольга Ивановна Гурьева родилась на Слободе в Горках в 1923 году. У родителей, Ивана Игнатьевича и Пелагеи Матвеевны Латушкиных, было пятеро детей. Старший Борис, с 20-го года, воевал на войне, отмечен наградами. А после Победы окончил академию, работал на целине директором совхоза «Приреченский» Орджоникидзевского района Кустанайской области, был награжден орденом Ленина и малой золотой медалью. По возвращении в Горки получил автомашину «Победа» и руководил совхозом «Дрибинский» вплоть до 1975 года, как говорится, до последнего вздоха. Приехал домой, пообедал и умер. Было ему 62 года. Его и сменил в должности директора Николай Федорович Юрков.

Сестра Зоя, 21 года, умерла в оккупации в Восточной Пруссии, куда была угнана вместе с матерью и братом Леней, он с 27-го года, уже тоже умер.

Средний брат Ювеналий, 25-го года, погиб под Сталинградом, родным пришло сообщение о месте его захоронения.

ИКРАННИКОВА ТАТЬЯНА МАРКОВНА
(1922)

Участница Великой Отечественной войны.

Родилась в 1922 году в деревне Сластены Горецкого района (сейчас Дрибинский р-н). Боевой путь начала в 1941 году под Ельней Смоленской области. Была командиром санитарного взвода 401-го стрелкового полка. После ранения проходила службу под Сталинградом, в Запорожье, на Донбасе – фельдшером 1-го учебного батальона.

После войны в 1948-1980 годах работала медицинской сестрой поликлиники Белорусской сельскохозяйственной академии.

Награждена медалями «:3а боевыя заслуги» и «За освобождение Сталинграда».

Франтавыя дарогі

Франтавыя дарогі… Пыльныя шасэ, бамбёжкі, размешаная коламі гразь на вясковых прасёлках, разбураныя масты, гарады, ад якіх засталіся голькі назвы...

Колькі нялёгкіх франтавых дарог прайшла ў гады Вялікай Айчыннай вайны медыцынская сястра паліклінікі БСГА Таццяна Маркаўна Ікраннікава. Гэтыя дарогі яна запомніла на ўсё жыццё.

Баявы шлях Таццяны Маркаўны пачаўся пад Ельняй, Смаленскай вобласці. Яе, 18-ці гадовую дзяўчыну, медсястру па прафесіі, назначылі каманідзірам санітарнага ўзвода 401-га стралковага палка. Запомніўся першы ў яе франтавым жыцці бой, які іх полк даў пад Ельняй.

КЛИМОВА ЕЛЕНА ФОМИНИЧНА
(1921-2003)

Участница партизанского движения на территории Могилевской области. Родилась 9 января 1921 г. в г.п. Круглое Могилевской области. Заслуженный врач БССР (1964). Закончила Минский медицинский институт (1948). В годы Великой Отечественной войны была фельдшером 8-й партизанской бригады. В 1948-1981 гг. работала в Горецкой районной больнице врачом-окулистом.

Награждена медалями.

КОНЫШКО ЕКАТЕРИНА ДАВЫДОВНА
(1927)

Участница Великой Отечественной войны.

Родилась в 1927 году в деревне Чистики Ленинского сельского Совета Горецкого района. Помогала советским солдатам, работала на расчистке дорог. Была ранена осколком мины в ногу. Лечилась в Смоленском госпитале. Осталась без ноги. После войны переехала в г. Горки, работала швеей.

Война в судьбе человека

Когда началась Великая Отечественная война, простые женщины заменили ушедших на фронт мужчин на производстве в тылу, делая тяжелейшую работу, а в военных госпиталях спасли не одну жизнь. Они выполняли вспомогательные работы в действующей армии, входили в состав партизанских отрядов и, наконец, воевали на передовой. Накануне Дня Независимости нашей страны корреспондент «Горецкого вестника» пообщалась с участницей Великой Отечественной войны, инвалидом войны Екатериной Давыдовной Конышко. Она поделилась своими воспоминаниями о пережитом.

Начало оккупации

– Наша семья жила в деревне Чистики Ленинского сельского Совета. Когда началась война, мне было 14 лет. В мирное время казалось, что вся жизнь впереди. Я училась в школе, помогала родителям по хозяйству и присматривать за младшими братьями и сестрами, нас в семье было девять. Но война нарушила все планы и мечты.

МАКАРОВА АЛЕКСАНДРА СЕМЕНОВНА
(1921-1997)

Участница Великой Отечественной войны. Почетный гражданин города Горки. Родилась 23 февраля 1921 года в деревне Ордына Карачаевского района Орловской области.

В 1940 году окончила Карачаевскую школу медицинских сестер. Призвана в ряды Красной Армии в июне 1941 года. Принимала участие в боях на Брагинском, Сталинградском, Воронежском, 1-ом Прибалтийском, 3-м Беларуском, 2-м Украинском фронтах, в войне с Японией.

После войны работала в г. Анадыр на Чукотке. Участвовала в Параде войск на Красной площади в Москве 24 июня 1945 года. С 1946 года работала медицинской сестрой Горецкой районной поликлиники.

Награждена орденом Отечественной войны 1-й степени, Красной Звезды, медалями «За боевые заслуги», «За оборону Сталинграда», «За взятие Кенигсберга», «За победу над Германией», «За победу над Японией».

МЕДВЕДЕВА ВЕРА ИСААКОВНА

Участница Великой Отечественной войны.

Родилась в деревне Маслаки Горецкого района. Во время Великой Отечественной войны служила медицинской сестрой в Московском военном госпитале.

После войны жила в Маслаках, работала медсестрой в больнице. Потом была парторгом в Зубровской МТС. Когда овдовела, переехала жить в город Орша, где и прожила до конца своих дней. Работала в поликлинике льнокомбината.

Третья сестра

Накануне юбилея Победы хочется поведать историю девушки-медсестры одного из московских военных госпиталей, которая стала нашей нареченной третьей сестрой.

История такова.

До войны мы жили нашей небольшой дружной семьей в центре Горок – мать-учительница, отец-землеустроитель и нас две девочки-близняшки, 1927 года рождения.

Началась война, и отца в первый же месяц забрали на фронт, а мы остались на оккупированной территории. Как жили все те годы, рассказывать не буду, кто пережил войну, тот знает.

МИХЕЕВА МАРФА МИТРОФАНОВНА
(1928)

Участница Великой Отечественной войны.

Родилась в 1928 году в деревне Городец Горецкого района. с октября 1943 года работала в госпитале при 352-й стрелковой дивизии, которая стояла на рубеже Ляды-Ленино-Дрибин. С этой дивизией дошла до Праги.

После войны вернулась в родную деревню. С 1966 года работала в магазине этой деревни.

Награждена медалями «За боевые заслуги», «За взятие Кенигсберга», «За освобождение Праги», орденом Г. К. Жукова.

Женщина на войне – это подвиг

…В северо-восточной части Горецкого района, на самой границе с Россией, есть небольшая деревенька Городец. Там живет героиня нашего рассказа – Марфа Митрофановна Михеева (в девичестве Трубилина). Мы познакомились с ней, работая над историко-биографическим проектом, посвященном 65-летию освобождения Беларуси от немецко-фашистских захватчиков.

Марфа Митрофановна охотно поделилась с нами воспоминаниями. Весть о начале войны застала родителей и ее, тогда еще 13-летнюю девочку, в Горках, куда они приехали на рынок.

Началась всеобщая мобилизация. 12 июля 1941 года немецкие войска вошли в Горки, а потом в течение нескольких дней оккупировали весь район. В самом Городце части врага не стояли, но периодически фашисты сюда наведывались...

МОСКАЛЕВА МАРИЯ ЗАХАРОВНА
(1920-1943)

Участница подпольного движения на территории Горецкого района. Родилась в 1920 году в городе Хотимск Могилевской области.

В 1938 г. поступила учиться в Белорусскую сельскохозяйственную академию. В 1941 г. эвакуировалась вместе с другими студентами в Тамбовскую область. Там подала заявление в ЦК ВЛКСМ с просьбой послать на фронт. Была определена на курсы стрелков-радистов, а затем направлена на территорию оккупированного Горецкого района, где с группой советских разведчиков находилась несколько месяцев. В конце 1943 года после выполнения задания была схвачена фашистами и повешана в городском сквере Горок.

В память разведчицы Марии Москалевой в БГСХА проходят соревнования по стрельбе с малокалиберной винтовки.

ПЕРСИКОВА Л.

Родилась в г. Горки. Незадолго до начала Великой Отечественной войны семья переехала в г. Кагул, что на советско-румынской границе. С начала войны проходила службу добровольцем 25-го кавалерийского отряда Кагульской пограничной заставы.

Першы ўдар

З успамінаў ветэрана

Напярэдадні вайны я, маці і бацька, былы работнік БСГА, выехалі ў пагранічны горад Кагул, што на савецка-румынскай граніцы. У мірнай абстаноўцы нам прыйшлося пражыць усяго адзін месяц. Мне асабліва запомнілася, як тады, вясной, у горадзе праходзіў народны агляд мастацкай самадзейнасці. Усюды было святочна, весела. Адчувалася вялікае жаданне жыць ў шчасці, працаваць на карысць нашай Радзімы.

Але вораг ужо занёс чорны страшэнны меч вайны над нашым шчаслівым жыццём. І 22 чэрвеня 1941 года прагрымелі першыя выстралы над нашым прыгранічным гарадком. Сем’ям пагранічнікаў адразу прапанавалі эвакуіравацца, але не ўсе згаджаліся пакідаць сваіх родных абаронцаў свяшчэннага рубяжа Радзімы. Ад’язджалі ў асноўным старыя і жанчыны з дзецьмі. К канцу дня ў камендатуру вярнулася жонка камісара палка Кацярына Яцэнка, жонка медфельчара Ганна Варабейка і іншыя. У камендатуры да гэтага дня было ўжо пяцёра цяжка раненых пагранічнікаў. І мы дабраахвотнікі 25 кавалерыйскага атрада, рабілі ўсё, што патрабавала абстаноўка: перавязвалі параненых, выносілі іх у санчасць, замянялі забітых пагранічнікаў, хадзілі ў разведку. Бацька таксама хадзіў у разведку, потым атрымаў грузавік і падвозіў боепрыпасы і гаручае.

ПРОСКУРИНА ВАЛЕНТИНА СЕРГЕЕВНА
(1922-2009)

Участница Великой Отечественной войны.

Родилась в 1922 году в деревне Владимировка Сталинградской области (теперь Волгоградская обл., Росия). В 1941 году окончила Астраханское медучилище. 27 августа 1941 года призвана в армию в качестве медицинской сестры. Со своим госпиталем находилась на Центральном, 1-ом Белорусском фронтах, Курской дуге. В составе 1-ого Белорусского фронта дошла до Берлина и 10 мая 1945 г. расписалась на стенах рейхстага.

Демобилизовалась в 1947 году. С 1947 года жила в Горках. Работала помощником госсанинспектора Горецкого райздравотдела, затем до выхода на пенсию фельдшером отделения скорой медицинской помощи райбольницы.

Награждена орденом Отечественной войны, медалями «За взятие Варшавы», медалью Г. К. Жукова.

СИМВОЛОКОВА (КУЗОВКОВА) ЕФРОСИНЬЯ ТИТОВНА

Участница Великой Отечественной войны.

Окончила школу медсестер. С первых дней Великой Отечественной войны служила в медсанбате 121-й стрелковой дивизии Западного фронта. Прошла дорогами войны от Бреста до Варонежа и дальше до Праги. Принимала участие в боевых действиях на Курской дуге, в битве за Днепр, в освобождении Украины, Польши, Чехословакии.

После войны вернулась в город Горки, где работала медсестрой в Горецкой районной больнице.

Награждена орденами и медалями.

Яны абаранялі радзіму

У сямейным альбоме захавалася фатаграфія з надпісам «На памяць земляку. У дні Вялікай Айчыннай вайны. Р. Шэндзелева».

На гэтай фатаграфіі адлюстраваны дзве сяброўкі: Рая Шэндзелева і Фруза Кузаўкова. Абедзве яны скончылі школу медсясцёр і ў першы дзень вайны – 22 чэрвеня 1941 года – прыйшлі ў медсанбат стралковай дывізіі. Яны разам шлі дарогамі вайны ад Брэста да Варонежа і ад Варонежа да Прагі, перажывалі і горыч страт, і радасць перамог.

У першыя дні вайцы ім прыйшлося ваяваць на палях роднай Беларусі – пад Слонімам і Баранавічамі, Стаўбцамі і Дзяржынскам, пад Мінскам, Бабруйскам, Магілёвам, Чавусамі і Клімавічамі, а потым на тэрыторыі Смаленскай, Арлоўскай і іншых абласцей РСФСР, у баях за Маскву, Ялец і Ліўны. У наступальных баях яны ўдзельнічалі ў вызваленні Варонежа, Касторнага, Курска, на Курскай дузе, у бітве за Днепр, у вызваленні Кіева, Жытоміра, Вінніцы, Каменец-Падольскага, Львова, Польшчы, Чэхаславакіі і яе сталіцы Прагі. Такі шлях, які прайшлі ў гады вайны камсамолкі і медыцыскія сёстры Рая Шэндзелева і Фруза Кузаўкова.

Яе суровае юнацтва

Ніколі не будзе забыты подзвіг савецкага народа ў гады Вялікай Айчыннай вайны, бо гэта вайна прайшла праз лёс усіх савецкіх людзей. Я кожны дзень сустракаю ўжо немаладую жанчыну – Ніну Сафронаўну Бліндзераву. Гэта зусім простая, звычайная жанчына. А якая багатая ў яе біяграфія.

Нарадзілася Ніна Сафронаўна ў вёсцы Рэкта ў 1921 годзе. Скончыла сямігодку, а затым і медыцынскую школу. А калі пачалася Вялікая Айчынная вайна, на другі ж дзень пайшла на фронт.

Сціпла расказвае Ніна Сафронаўна пра сваё баявое юнацтва. Успамінае яна першы бой пад Магілёвам у пачатку вайны. Нашы войскі трымалі абарону. Няспынныя бамбёжкі горада, танкавыя атакі. Здавалася, што змяшаліся і зямля, і неба. Медыцынская сястра як магла ратавала параненых, аказвала ім першую медыцынскую дапамогу. 57 жыццяў выратавала яна. За ратны подзвіг Ніна Сафронаўна Бліндзерава была ўзнагароджана медалём «За адвагу».

У адным з баёў пад Гомелем медсястра была паранена. Яна доўга праляжала ў шпіталях. А пасля выздараўлення засталася працаваць у ваенным шпіталі ў горадзе Мічурынску.

На горад быў зроблен масіраваны налёт варожай авіяцыі. Фашысцкія вылюдкі бамбілі эшалоны з параненымі. Сем сутак Ніна Сафронаўна без адпачынку змагалася за жыццё людзей. Яна выносіла з эшалонаў і завалаў парапеных, аказвала ім дапамогу. За мужнасць і адвагу Н. С. Бліндзераву ўзнагародзілі ордэнам Чырвонай Зоркі.

А колькі яшчэ было цяжкіх і трывожных дзён. Яна ўдзельнічала ў баях на Курскай дузе, на Украіне, перайшла на тэрыторыю Германіі, ратавала салдат пры фарсіраванні Одэра, дайшла да Берліна. 3 вялікай радасцю сустрэла свята Перамогі.

У 1945 годзе Ніна Сафронаўна вярнулася да мірнай працы. З той пары і працуе яна ў нашай бальніцы, апошніх 9 гадоў – медсястрой інфекцыйнага аддзялення.

За прастату і сардэчнасць, уважлівыя адносіны да людзей, любяць і паважаюць яе хворыя. Часам раскажа ім і пра сваё суровае юнацтва, падтрымае настрой, выкажа ўпэўненасць у хуткім выздараўленні.

Яе сын і дачка нарадзіліся і выраслі ў мірны час. I мабыць для таго, каб заўсёды было мірнае неба над зямлёй, сын Анатоль стаў ваенным, а дачка Галіна – медсястрой.

Ніна Сафронаўна Бліндзерава часта выступае перад вучнямі Рэкцянскай васьмігадовай школы, жыхарамі вескі, расказвае аб цяжкіх выпрабаваннях нашых людзей у ваенныя гады.

Нізкі Вам паклон, Ніна Сафронаўна, за ратныя подзвігі ў гады вайны і шматгадовую працу ў раённай бальніцы. Доўгіх гадоў Вам жыцця і моцнага здароўя.

Л. Мяжэнная.

«Дзяўчына наша ў паходным шынялі…»

23 чэрвеня 1941 года дзевятнаццацігадовай дзяўчынай пайшла на фронт Ніна Сафронаўна Бліндзерава. Баявое хрышчэнне прыняла пад Магілёвам. У тым жудасным баі гарэла зямля, ірваліся снарады, градам сыпаліся кулі, а Ніна Сафронаўна выносіла параненых, аказвала ім неабходную медыцынскую дапамогу. Мужнасць дзяўчыны была адзначана ўзнагародай – медалём «За адвагу».

А колькі потым было такіх баёў? Пад Гомелем была паранена, калі грузіла ў эшалоны байцоў. Пасля шпіталю – зноў на фронт.

Сем сутак без сна і адпачынку разам з іншымі медсёстрамі і санітарамі фельчар Бліндзерава выратоўвала параненых і мірных жыхароў у баях пад Мічурынскам і станцыяй Качатоўка. За гэта была ўзнагароджана ордэнам Чырвонай Зоркі.

Потым працавала ў ваенным шпіталі. Трапіла ў акружэнне. Выйсці з яго ўдалося пад Пензай. Адтуль – у дзейнічаючую армію. Пад градам куль зноў і зноў ішла ў крамешны ад, дзе на полі бою сцякалі крывёю салдаты, якім патрэбна была дапамога.

З часткамі арміі Ніна Сафронаўна фарсіравала Одэр і дайшла да Берліна. Паставіла свой подпіс на рэйхстагу. Колькі радасці было ў той майскі дзень 45-га!

Пасля вайны Бліндзерава вярнулася ў родную Рэкту. Каля чатырох дзесяцігоддзяў адпрацавала яна медсястрой у Горацкай райбальніцы…

Л. Валчкова,
загадчыца Рэкцянскай бібліятэкі

Заслужаны ўрач рэспублікі

…Вучобу А. Ф. Клімавай на трэцім курсе ў Мінскім медыцынскім інстытуце спыніла Вялікая Айчынная вайна. Затым стала фельчарам 8-й партызанскай брыгады, якой камандаваў Герой Савецкага Саюза Сяргей Ягоравіч Жунн.

– То былі гады суровых жыццёвых выпрабаванняў – успамінае Алена Фамінічна. – Лес, цёмныя зямлянкі, адсутнасць медыцынскіх прыбораў і абсталявання, недахоп медыкаментаў – у такіх умовах даводзілася выратоўваць жыццё многіх дзесяткаў людзей.

Тады Алене Клімавай неаднойчы прыходзілася замяняць і хірурга, і тэрапеўта, і акуліста. Вопытных урачоў ва ўсёй брыгадзе налічваліся адзінкі. Яна аддавала ўсе свае веды выратаванню чалавечых жыццяў.

Л. Валчкова,
загадчыца Рэкцянскай бібліятэкі

Баявыя сястрычкі

Мне давялося ўдзельнічаць у Вялікай Айчыннай вайне з самага яе пачатку і да дня Перамогі. Многа франтавых шляхоў прайшла і праехала разам са шпіталем, дзе працавала палатнай сястрой. На фронт была мабілізавана на другі дзень вайны. Я толькі што скончыла школу медсясцёр у Карачаве Бранскай вобласці. Было мне тады 18 гадоў – амаль дзяўчынкай пайшла на фронт. Такія ж былі і мае сяброўкі па шпіталю. А працаваць і перажыць давялося нам у тыя маладьія гады столькі, што і не расказаць.

Наш 143-ці шпіталь насіў ганаровае званне другога гвардзейскага. Калектыў у ім падабраўся выдатны. Самааддана, не шкадуючы сваіх сіл, працавалі ўсе ўрачы, медыцынскія сёстры. У нас ляжалі, галоўным чынам, цяжка параненыя. Хаця ў тыя гады медыцына яшчэ не мела такіх магутных сродкаў, як цяпер, але і тады мы ўмелі змагацца за жыццё байцоў. Рабілі пераліванне крыві, разнастайныя ін’екцыі, выкарыстоўвалі глюкозу і іншыя сродкі.

У нас было правілам: калі раненаму тэрмінова патрабуецца кроў для ўлівання, а яе няма, то кожны павінен быў аддаць сваю кроў. I мы станавіліся донарамі, часта аддавалі кроў для раненых. Многіх з іх дзякуючы гэтаму ўдалося выратаваць.

У час цяжкіх баёў, калі раненых паступала многа, урачы і сёстры па некалькі сутак не выходзілі са шпіталю. Часта не было часу не толькі паспаць, але і паесці. Здаралася, што сам захварэеш, але ўсё ж працуеш, пакуль трымаешся на нагах.

Затое якая была радасць для нас, калі нашы раненыя выздараўлівалі! Іх праводзілі ўсім шпіталем, як сваіх сяброў. I былыя пітомцы пісалі нам пісьмы, поўныя падзякі і любві. Але бывала і так, што нашы раненыя паміралі... Ніколі не забыць мне аднаго маёра, які памёр у дзень Перамогі, калі над краінай грымелі святочныя салюты. Мы плакалі. Ці можна гэта забыць? Ці можна дараваць гэта тым, хто загубіў тысячы такіх маладых, квітнеючых жыццяў?

У мяне, як самае свяшчэннае і дарагое, захоўваецца ордэн Чырвонай Зоркі, медалі «За баявыя заслугі», «За абарону Сталінграда», «За ўзяцце Кенігсберга» і іншыя. Часта, гледзячы на іх, я ўспамінаю гады вайны. Успамінаю баі пад Белай Царквой, абарону Сталінграда, гераічны марш Савецкай Арміі на захад, узяцце Кенігсберга. Па ўсіх гэтых шляхах ішоў наш шпіталь, гэта былі і мае франтавыя шляхі.

А. Макарава.

У вайны не жаночы твар

Аляксандра Сямёнаўна дваццаць пяць год працуе медыцынскай сястрой раённай паліклінікі. Апошнія дзесяць – на заслужаным адпачынку, але не збіраецца пакідаць любімую справу.

Магчыма, не ўсе ведаюць, што гэта невысокая хударлявая жанчына, якая кожную раніцу спяшаецца на работу па цэнтральнай вуліцы нашага горада, вынесла і вытрымала столькі, што з ліхвой хапіла б на дзесяткі чалавек. Яна – удзельніца Вялікай Айчыннай вайны і Парада Перамогі ў Маскве, мае ордэны Чырвонай Зоркі, Айчыннай вайны другой ступені, 12 медалёў.

Сёлета Аляксандры Сямёнаўне Макаравай прысвоена званне «Ганаровы грамадзянін горада Горкі».

ЧАЛАВЕЧАЯ ПАМЯЦЬ... I сёння, праз дзесяцігоддзі, як адгрымелі залпы вайны, не магу спакойна без слёз глядзець нават па тэлевізару фільм пра яе. Многае сціраецца з памяці, тускнее з часам, але тое, што перажыта-перабачана ў тыя цяжкія гады, ніколі не забудзецца. Яно назаўсёды ў нашай памяці, У нашым сэрцы. Тыя, каго закранула вайна, і сёння жывуць успамінамі аб ёй...

...Май 1945-га. Я тады яшчэ зусім малады старшына медыцынскай службы, разам з часцямі 2-ой гвардзейскай арміі 3 Беларускага фронту знаходзілася ў Германіі. Ішлі апошнія жорсткія баі. Была ясна, што перамога не за гарамі, і ўсё ж, калі пачулі, што вайна закончана, што вораг разбіты і капітуліраваў, не верылася, што ўсё скончана. I што ты жывы і хутка ўбачыш Радзіму...

Не перадаць словамі, што тады тварылася. I смяяліся, і плакалі, і плясалі, абдымалі адзін аднаго, віншавалі з перамогай. I ўсё роўна не верылася, што ўсё самае страшнае ззаду. I крамешны ад баёў, і паміраючыя ад ран салдаты і афіцэры, і цяплушкі, залітыя крывёю раненых... Памятаю, прысела я на зямлю, абхапіла галаву рукамі, плачу ад радасці і шчасця. У вайну так не плакала, старалася не плакаць, бо так трэба было. А тут нібы прарвала. Усё жыццё перад вачамі прабегла. I дзяцінства даваеннае, і юнацтва франтавое...

Успомніла, як у 1941-ым уходзіла з роднага Карачава, што на Браншчыне, на фронт. Як адступалі, падбіраючы раненых, як лікавалі, пераходзячы ў наступленне.

Многае давялося ўбачыць і перажыць. I залітыя слязьмі твары старых і жанчын пры адступленні: «Калі ж вернецеся, родныя?». I жорсткія баі пад Сталінградам: «Вораг будзе разбіты. Перамога будзе за намі». I радасныя твары жыхароў вызваленых раёнаў Расіі, Украіны, Беларусі: «Радзімыя! Дачакаліся!».

З першага і да апошняга дня была я на фронце. Медыцынскай сястрой, калі патрабавалася, урачом, санітаркай і прачкай. Не раз даводзілася брацца і за зброю, выносячы раненых з поля бою. Пад Сталінградам была ранена і кантужана. Але як толькі паправілася, адразу на фронт, у сваю часць. Удзельнічала ў баях на Сталінградскім, Варонежскім, Прыбалтыйскім, III Беларускім, IV Украінскім франтах. Прайшла шлях ад цэнтра Расіі да Германіі. Прымала ўдзел у вайне з Японіяй.

Памятаю, на другі дзень вайны мяне выклікалі ў ваенкамат. Мы прынялі прысягу, нас пераапранулі ў ваенную форму. Часу на развітанне з роднымі не было. Цераз знаёмых перадала ім, каб за мяне не хваляваліся, паабяцала, што хутка вярнуся. А дэмабілізавалася толькі ў 1946 годзе.

У 42-м немцы расстралялі маіх бацькоў, загінулі на фронце і два браты. Дарагой цаной заплаціла за гэтыя 1418 дзён і начэй і мая сям’я... А колькі такіх па ўсёй краіне?

Не жаночы твар у вайны. Не перадаць словамі ўсе тыя жахі, якія вынесла жанчына за гэтыя гады ліхалецця. Калі не спалі па некалькі сутак і ад стомы ледзьве трымаліся на нагах. Калі забывалі, што трэба паесці. Калі на тваіх руках паміралі раненыя, і ты не ў сілах дапамагчы, сцішыць іх боль, хаця смерць каравуліла і нас на кожным кроку, пра яе не думаў ніхто. Дзесьці там, у агні, прасілі дапамогі нечыя пасмяглыя, абпаленыя губы... I ты спяшалася туды...

Ніколі не забыць мне і Парад Перамогі ў Маскве на Чырвонай плошчы 24 чэрвеня 1945 года. Для мяне гэта была вялікая радасць і гонар, бо накіроўвалі на парад лепшых прадстаўнікоў франтавых часцей.

Як нас там сустракалі! На ўсё жыццё запомніла гэтыя гістарычныя мінуты. Там, на Краснай плошчы, мы пакляліся на вернасць Радзіме, пакляліся гераізмам сваіх таварышаў, памяццю паўшых, шчасцем свайго юнацтва, нашай Перамогай.

Мы, франтавікі, хочам і верым, што мінулая вайна – апошняя, што ніколі больш нашы дзеці, дзеці нашых дзяцей, не пачуюць узрываў снарадаў і сірэны паветранай трывогі, не ўбачаць, як гінуць у агні людзі, як льецца кроў.

Шчасліва склалася маё пасляваеннае жыццё. У мяне двое добрых дзяцей, тры ўнукі, якіх я называю ласкава, тры салдаты, любімая работа, якая надае сіл, бадзёрасці, не дазваляе звяртаць увагу на здароўе, падарванае вайной.

А. Макарава,
медыцынская сястра райпаліклінікі, удзельніца Вялікай Айчыннай вайны

Звалі яе Марыя

На тэрыторыі Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі ў Горках ёсць помнік. Чатыры схіленыя сцягі. У цэнтры – скульптура маці ў жалобе. Яна апусцілася на калені і схіліла галаву. Надпіс на мемарыяльнай дошцы напамінае «Перед памятью тысяч погибших, живые, головы склоните».

Некалькі тысяч чалавек захаваны ў брацкай магіле. Сярод іх студэнтка Марыя Захараўна Маскалёва.

– Нарадзілася Марыя ў галодным дваццатым годзе, – успамінала яе маці, Ефрасіння Фёдараўна. У дзяцінстве вельмі любіла бегаць, плаваць, ездзіць вярхом на кані. Гадам к дванаццаці яна нічым не адрознівалася ад равеснікаў, была нават вынослівей чым іншыя. Калі брала ў рукі серп, не адставала нават ад дарослых. А працаваць прыходзілася шмат: калгас толькі стварыўся, тэхнікі ніякай не было. І дома спраў хапала: за малодшымі сёстрамі трэба прыгледзіць, па гаспадарцы ўправіцца – бацька ж памёр, калі Машы было 8 гадоў, а я ўсё на працы прападала. Вучоба ў яе ішла добра. З сёмага класа вырашыла, што стане аграномам. «Каб сеяць і ўбіраць па навуцы і каб у цябе, мама, не было мазалёў на руках» – гаварыла яна.

У 1938 годзе М. З. Маскалёва закончыла школу і паступіла ў Беларускую сельскагаспадарчую акадэмію на агранамічны факультэт.

– Я памятую Марыю, – успамінае в. а. прафесара акадэміі Аляксандр Міхайлавіч Багамолаў, – з верасня 1938 года. Мы з ёю вучыліся ў чацвёртай групе аграфака. На нашым курсе да Вялікай Айчыннай вайны было сто студэнтаў. У 1946 годзе ў акадэмію вярнуліся ўсяго 25 чалавек. Кожны чацвёрты загінуў у барацьбе з фашызмам. Сярод загінуўшых і наша Марыя. Яна запомнілася мне як сціплая дзяўчына, добрасумленная студэнтка. Займалася паспяхова, актыўна ўдзельнічала ў мастацкай самадзейнасці. У пачатку 1941 года мы вельмі многа рэпетыравалі, бо рыхтаваліся на агляд мастацкай самадзейнасці ў Маскву. Але ... 22 чэрвеня пачалася вайна.

Марыя разам з іншымі студэнтамі акадэміі была эвакуіравана ў Тамбоўскую вобласць, дзе ў Сцяпанаўскай МТС Каменскага раёна працавала аграномам. У самы цяжкі час, у час бітвы пад Масквой, Марыя падае заяву ў ЦК ВЛКСМ з просьбай паслаць яе на фронт. Спачатку дзяўчыну прызначылі на курсы стралкоў-радыстаў. У 1943 годзе разам з групай разведчыкаў Марыю накіроўваюць на тэрыторыю часова акупіраванага Горацкага раёна.

Далей аб яе лёсе расказвае яе дваюрадная сястра Таццяна Іларыёнаўна Кандрацьева:

– У 1940 - 1941 г.г. я жыла ў Горках разам з Марыяй. Яна вучылася ў акадэміі, а я працавала на заводзе. У час вайны была эвакуіравана і працавала ў ваенным шпіталі. У канцы 1945 года я прыехала ў Горкі і даведалася, што Марыя з групай савецкіх разведчыкаў некалькі месяцаў знаходзілася на тэрыторыі Горацкага раёна. Яны здабывалі ваенныя звесткі, а Марыя па рацыі перадавала іх сваім.

У канцы 1943 года заданне было выканана. На адной з палян лесу разведчыкі распалілі кастры і чакалі з-за лініі фронту свайго самалёта. Аднак агні заўважылі паліцэйскія. Ворагі акружылі нашых. Завязаўся бой. У няроўным паядынку некалькі разведчыкаў загінула, а Марыю і яшчэ дваіх фашысты схапілі. Іх даставілі ў гестапа. Некалькі дзён гітлераўцы катавалі палонных. Збітых, са звязанымі рукамі, іх вадзілі па Горках. Ворагі разлічвалі, што мясцовыя жыхары апазнаюць разведчыкаў. Але патрыётаў ніхто не выдаў. На ноч іх заключылі ў камеру смяротнікаў № 81. Калісьці тут многа шчаслівых дзён правяла Марыя ў час заняткаў. А вось у гэтую ліхую гадзіну – сваю апошнюю ноч. Раніцай у сквер, дзе былі ўстаноўлены шыбеніцы, фашысты сагналі жыхароў горада.

«Людзі! Чырвоная Армія поба. Перамога будзе за намі!» Гэтыя словы Марыі Маскалёвай былі апошнімі.

Тры дні целы загінуўшых віселі ў скверы. Тады толькі фашысты дазволілі іх пахаваць.

Матэрыял пра яе змешчан у музеі БСГА, а акадэмічны клуб ДТСААФ штогод наладжвае спартыўныя спаборніцтвы па стральбе на прыз Марыі Маскалёвай.

Яе імя жыве сярод студэнтаў і выкладчыкаў акадэміі.

Мы помнім цябе, Марыя!

У. Ліўшыц.

І медсястра распісалася на рэйстагу

Нарадзілася Валянціна Сяргееўна Праскурына ў 1922 годзе ў в. Уладзіміраўка Сталінградскай вобласці. Бацька быў сталяром, маці – рабочай. Сям’я пераехала ў Астрахань, дзе Валянціна перад вайной скончыла школу і паступіла на вучобу ў медвучылішча. Скончыла яго ў 1941 годзе, а вестку аб вайне пачула на Астраханскім чыгуначным вакзале, калі вярталася дадому пасля практыкі. А ўжо 27 жніўня маладая дзяўчынка была прызвана ў армію ў якасці медсястры. Шмат чаго давялося перажыць Валянціне ў тыя цяжкія, страшныя гады.

Са сваім шпіталем пабывала Валянціна Сяргееўнана розных франтах. Памятае, як цяжка было пад Сталінградам, дзе ішлі вельмі жорсткія баі. Прыходзілася некалькі разоў на дзень мяняць месца размяшчэння шпіталю. Параненых было шмат, урачы не паспявалі к кожнаму, таму вельмі часта складаныя хірургічныя аперацыі прыходзілася рабіць маладым мядсёстрам, якія толькі што прыйшлі з вучылішчаў. Але тады не было часу звяртаць увагу на такія дробязі. Як гаворыць сама Валянціна Сяргееўна, гэта навука вельмі дапамагла потым, у далейшым жыцці і працы.

Затым былі Цэнтральны фронт,Курская дуга, Першы Беларускі фронт. Менавіта ў яго саставе Валянціна Сяргееўна да Берліна. Але трапіла яна туды толькі 10 мая. А доўгачаканую вестку аб Перамозе пачула, калі шпіталь размяшчаўся ў польскім горадзе Ловічы.

Валянціна Сяргееўна ўспамінае: «Колькі было радасці, калі даведаліся аб Перамозе. Усе пачалі ўспамінаць пра мірны даваенны час, як жылі да гэтага страшнага ліхалецця, пра сваіх родных і блізкіх. Пра тое, як мяркуюць пачынаць мірнае жыцце, пра свае мары і задумы. Аднак жа вельмі хацелася трапіць у Берлін».

І яе мара збылася 10 мая. Сярод мноства подпісаў і аўтографаў савецкіх салдат ёсць і надпіс, зроблены рукой франтавой медсястры Валянціны Сяргееўны Праскурынай.

Як успамінае жанчына, для таго, каб распісацца на рэйхстагу, трэба было залезці на лесвіцу. Унізе, метра на паўтара ад зямлі, месца ўжо не было. Таму дзяўчатам са шпіталю прыходзілася ставіцца на плечы салдат. Толькі так яны маглі распісацца на сцяне рэйхстага.

Пасля вайны Валянціна Сяргееўна не адразу дэмабілізавалася, а служыла яшчэ да вясны 1946 года. Затым паехала дадому.

У Горкі яе перавёз муж, капітан-артылерыст, з якім яна пазнаёмілася на вайне. Вось з той пары і жыве гэтая прыемная жанчына ў нашым горадзе.

У 1948 годзе прыйшла яна на работу медсястрой у аддзяленне хуткай дапамогі райбальніцы. Спачатку хадзіла на выклікі пешшу, затым ездзіла на кані. Толькі пазней у хуткай дапамогі з’явілася машына. Так і працавала Валянціна Сяргееўна на адным месцы да самай пенсіі.

Мае шмат узнагарод. Самыя каштоўныя для яе – ордэн Айчыннай вайны, медаль «За ўзяцце Варшавы», медаль Г. К. Жукава і іншыя.

Т. Драздова,
навуковы супрацоўнік гісторыка-этнаграфічнага музея.

От Сталинграда до рейхстага

Невысокая, щупленькая девчушка Валентина после школы выбрала профессию медика. По нраву был белый халат, казалось, нет лучше дела, как помогать больным.

Фельдшерско-акушерскую школу в Астрахани закончила накануне войны. По направлению поработала на сельском пункте в Ново-Николаевском районе считанные дни. И на молодость, большие планы ее сверстников обрушилось страшное слово «война». Фронту очень нужны были медики, особенно такие уже подготовленные, как она. Им бы жить да любить, тем девчонкам из 41-го. Да время испытаний пришлось на лучшие годы их жизни.

О страшном, кошмарном военном времени Валентина Сергеевна вспоминает часто: пересматривает фотографии, вглядывается в лица. Вот молодая и красивая Мария Коталевская, ее землячка и подруга, с которой и до нынешнего времени они общаются. Правда, обычно только 9 Мая, когда со слезами на глазах, дрожью в голосе поздравляют друг дружку с самым большим праздником их жизни.

В 45-м, когда все уже чувствовали, что война идет к концу, Валентина Сергеевна была дежурной по части. И вдруг услышала стрельбу. Медикам тогда выдали оружие: до покоя и тишины было далеко. Фашисты не хотели признавать поражение. Встревоженная стрельбой, Валентина Сергеевна набрала номер начальника части: что же случилось? «Война кончилась!» – прозвучало в ответ. Не было за все эти годы более долгожданного, более радостного известия.

Поверженные Берлин, рейхстаг лежали у ног нашей армии. И этого военного фельдшера, которая со своими коллегами из эвакогоспиталя 3253 спасла столько жизней. Нашла-таки Валентина Сергеевна местечко на стенах рейхстага, где было уже столько фамилий советских солдат-победителей, и расписалась.

Судьба забросила после войны астраханскую девушку в наш маленький городок. Здесь она много лет работала в медицине. Основную часть – на ее передовом участке, на «скорой». Ей, видевшей войну, не привыкать было к трудностям, которых в первые послевоенные годы было предостаточно. Даже по срочным вызовам медики отправлялись пешком, в жару и холод, в мороз и дождь. Больных, которым нельзя было передвигаться, доставляли в больницу на носилках. Почти как на войне. Но, несмотря на трудности, мирная жизнь все равно радовала сердце.

Т. Иванович.